Cây thạch đào tiên. Ảnh: ydvn.
Tiến sĩ Võ Văn Chi, tác giả nhiều sách về cây thuốc Việt Nam, cho biết thạch tiên đào còn gọi là lan tục đoạn. Tên khoa học là Pholidota chinensis Lindl, thuộc họ lan orchidaceae.
Cây này có thân rễ to từ 4 đến 10 mm, dài đến 20 cm. Rễ dài, có lông, thân củ (giả hành) cách nhau, hình thoi, cao từ 4 đến 6 cm, to một cm. Lá ngắn, dài khoảng 18 cm, rộng từ 2,5 đến 6 cm. Hoa dài từ 10 đến 25 cm xuất hiện ở giữa các thân củ, phần trên có nhiều hoa nhỏ chừng 2 cm, các lá đài và cánh hoa màu vàng nâu, trong khi cánh môi lại trắng tinh, cột có nắp vàng.
Loài lan này bám trên các cây gỗ trong rừng thưa, ở độ cao từ 800 đến 1.600 m, ra hoa vào tháng 3 đến tháng 7. Thạch tiên đào mọc nhiều ở Cao Bằng, Vĩnh Phúc, Quảng Trị, Khánh Hòa, Kon Tum, Lâm Đồng, Ninh Thuận. Ngoài ra còn có ở Mianma, Trung Quốc.
Đông y dùng toàn cây này làm thuốc. Người ta hái hoa vào mùa hạ thu, rửa sạch, loại bỏ tạp chất. Đem giả hành (thân củ) trụng qua nước sôi, phơi khô. Cây có vị ngọt, nhạt, tính mát, dưỡng âm thanh nhiệt, nhuận phế chỉ khái, bình can giáng hỏa.
Phân tích dược lý cho thấy thạch tiên đào chứa triterpen như laccerol, cyclopholidonol, cyclopholidone. Thường dùng để trị viêm phế quản, ho khan, viêm họng, viêm amidan cấp, lao phổi với khái huyết, loét dạ dày, choáng váng, đau đầu, di chứng sau đụng giập mạnh và suy nhược thần kinh. Liều dùng khô từ 10 đến 15 g, tươi từ 30 đến 60 g.
Tiến sĩ Võ Văn Chi giới thiệu một số bài thuốc từ cây thạch tiên đào như sau:
Di chứng sau khi chấn động não, đau đầu chóng mặt
- Thạch tiên đào 15 g, bạch chỉ 10 g, trứng gà một quả (dùng kim châm hơn 10 lỗ). Cho tất cả vào nồi nấu lấy nước uống và ăn trứng.
- Thạch tiên đào 60 g, trứng gà một quả (dùng kim châm 10 lỗ), hầm lấy nước uống, ăn trứng, uống nước sau bữa ăn một giờ.
Suy nhược thần kinh
Thạch tiên đào, dây hà thủ ô, mỗi vị 30g, sắc uống.
Viêm amidan cấp
Thạch tiên đào tươi 30 g, giang bản quy tươi 60 g, nhất chi hoàng hoa tươi 15 g. Tất cả đem sắc lấy nước uống.
Tác giả bài viết: Trần Ngoan
