Trùng Khánh là huyện nằm ở phía đông bắc tỉnh Cao Bằng, cách trung tâm thành phố 62 km theo tỉnh lộ 206. Nhờ điều kiện không khí mát lành cùng thổ nhưỡng trời ban nên cây hạt dẻ ở đây nhiều và ngon. Chỉ cần đỗ xe bên đường, đi vào vài chừng 20 m là bạn có thể vào thăm những vườn hạt dẻ.
Cây hạt dẻ cao, tán rộng, lá to. Vườn hạt dẻ được trồng theo quy trình nên đều, thẳng tắp nhìn giống vườn cao su. Bạn sẽ cảm thấy thư thái khi đi dưới những tán cây dẻ mát lành, thoang thoảng hương, chúng như những bàn tay gió vuốt nhẹ lên mặt, lên tóc bạn.
Quả dẻ nhiều gai xù xì như chôm chôm. Mỗi quả chứa 3-4 hạt. Khoảng cuối thu đầu đông tháng 10,11 là quả dẻ chín rụng đầy mặt đất. Khi ấy hạt mới đủ độ ngọt bùi. Gai hạt dẻ rất sắc nên phải gắp bằng que tre.
Hạt dẻ Trùng Khánh thường nhỏ nhất cũng bằng ngón chân cái, vỏ lụa rất mỏng, hạt màu vàng sẫm, bùi và thơm ngậy đặc biệt. Để chế biến các món ăn thường vỏ hạt dẻ rất cứng nên muốn nó chín cần phải luộc kỹ. Có người còn cẩn thận khía sẵn vài đường trên vỏ hạt để khi chín dễ bóc. Sau khi luộc chín, nếu đem hạt dẻ rang lại một lượt đến khi dậy mùi thơm tự nhiên. Từ đó người chế biến có thể ninh hạt dẻ với chân giò như một món hầm, có thể xay bột hạt dẻ làm nhân bánh, có thể hấp hạt dẻ để ăn như kiểu người ta hấp hạt mít...
Hạt dẻ bày bán ở chợ Xanh, thành phố Cao Bằng. Người Cao bằng còn có kiểu ăn độc đáo là khi hạt dẻ luộc rang khô, bóc tách vỏ lấy nhân rồi giã nghiền thành bột trộn đều vào cốm làm từ giống nếp Pì Pất. Món ăn hấp dẫn với vị thơm của cốm, vị bùi của hạt dẻ.
Hạt dẻ rang là món ăn vặt thú vị khi trời se lạnh. Thường người ta dùng cát để rang sẽ làm hạt chín đều và không bị cháy. Rang hạt dẻ cần có kinh nghiệm, phải biết nhìn màu, độ nảy, mùi thơm và nghe tiếng kêu khi chín để dừng lửa đúng lúc.
Cầm trên tay một nắm hạt dẻ rang Trùng Khánh nóng hổi, hít mùi hương nồng nàn bay lên vào một đêm đài báo gió mùa đông bắc, bạn mới cảm nhận được hết cái thú của món ăn dân dã này. Hạt dẻ Trùng Khánh thưởng thức một lần thì nhớ mãi và muốn mua về làm quà...
Bên cạnh hạt dẻ, bạn cũng có thể mua na về làm quà. Na Cao Bằng nổi tiếng to và ngọt.
Khung cảnh đẹp như tranh ở huyện vùng cao Trùng Khánh.
Tác giả bài viết: Lê Bích
